Türkiye’de ekonomiden söz edildiğinde “dolarizasyon” kavramı son yıllarda sıkça duyulur hale geldi.
Günlük konuşmalarda bile “dolar arttı mı, TL düştü mü?” cümleleri artık sıradanlaştı.
Peki aslında dolarizasyon nedir, neden bu kadar önemlidir ve Türkiye ekonomisi üzerindeki etkileri nelerdir?
Bu yazıda kavramın anlamını, tarihsel sürecini, 2025 itibarıyla Türkiye’deki güncel durumunu ve bireylerin finansal refahına olan etkilerini detaylı biçimde ele alacağız.
Dolarizasyon Nedir?
Dolarizasyon nedir diye soranlar için en basit tanımıyla, bir ülkenin vatandaşlarının kendi para birimi yerine yabancı bir para birimini (çoğunlukla ABD doları) tercih etmesi durumudur.
Bu tercih; tasarruf, yatırım, fiyatlandırma ya da borçlanma gibi ekonomik davranışlarda ortaya çıkar.
Örneğin, Türkiye’de bir evin satış fiyatının “5 milyon TL veya 150 bin dolar” şeklinde ifade edilmesi, dolarizasyonun açık bir örneğidir.
Kısacası, halkın ekonomik kararlarında doların güven unsuru haline gelmesi, dolarizasyonun özüdür.
Dolarizasyon Türleri
Ekonomistler dolarizasyonu genellikle üç başlık altında inceler:
- Finansal dolarizasyon: Tasarrufların veya yatırımların döviz cinsinden yapılması.
- Örneğin, vatandaşın TL mevduat yerine dolar mevduatında birikim tutması.
- Reel dolarizasyon: Ürün ve hizmetlerin fiyatlarının döviz cinsinden belirlenmesi.
- Gayrimenkul veya kira fiyatlarının “dolar bazlı” olması gibi.
- Psikolojik dolarizasyon: Halkın zihninde doların “güvenli liman” olarak yerleşmesi.
- “TL’ye güven olmaz” algısı, psikolojik dolarizasyonun en güçlü göstergesidir.
Bu üçü bir araya geldiğinde, ekonomi yönetimi için ciddi bir para politikası bağımsızlığı kaybı yaşanır.
Türkiye’de Dolarizasyonun Tarihsel Arka Planı
Türkiye’de dolarizasyon yeni bir kavram değil.
1980’li yıllarda yaşanan yüksek enflasyon, devalüasyonlar ve döviz krizleriyle başlayan süreç, 1990’larda ve 2001 krizinde daha da derinleşti.
Vatandaş, TL’nin değer kaybına karşı bir tür “kendini koruma refleksi” geliştirdi.
2005 yılında Yeni Türk Lirası reformuyla kısmen azalan dolarizasyon, 2018’den itibaren yeniden yükselişe geçti.
Bunun en büyük nedenleri:
- Döviz kurlarındaki sert dalgalanmalar,
- Enflasyonun çift hanelerde kalması,
- TL faizlerinin enflasyonun altında seyretmesi,
- Küresel belirsizliklerin artması.
2025 yılı itibarıyla Türkiye’de toplam mevduatların yaklaşık %60’ı döviz cinsinden. Bu oran, gelişmekte olan ülkeler ortalamasının oldukça üzerinde.
Dolarizasyonun Ekonomiye Etkileri
1. Para Politikası Etkinliğini Azaltır
Merkez Bankası’nın faiz artırımları veya para arzı üzerindeki kararları, vatandaş dövizde kaldığı sürece etkisizleşir.
Yani para politikası, hedeflenen sonuçları vermez.
2. Kur Şoklarına Duyarlılığı Artırır
Ekonomi dolar bazlı hale geldiğinde, kurdaki her artış zincirleme etki yaratır.
İthal ürünler, enerji fiyatları ve hatta kira bedelleri bile artar.
3. Finansal İstikrarsızlığı Besler
Vatandaşın tasarrufunun büyük kısmı dövizde olursa, ani kur hareketlerinde sermaye kaçışı yaşanabilir.
Bu durum, bankacılık sektörünü de kırılgan hale getirir.
4. Enflasyonu Besler
Kur artışlarının ithalat maliyetine yansımasıyla, fiyatlar genel seviyesi yükselir.
Türkiye’deki “kur geçişkenliği” oranı oldukça yüksek olduğundan, dolar artışı doğrudan enflasyona dönüşür.
Finansal Refah Üzerindeki Rolü
Dolarizasyon sadece makroekonomik bir mesele değil, bireylerin refahını da doğrudan etkiler.
Vatandaş TL üzerinden kazandığı için, doların yükselmesiyle alım gücü düşer.
Yani maaşınız aynı kalsa bile, doların artması gıda, kira ve ulaşım gibi kalemlerde fark edilir bir pahalılığa neden olur.
Bu durumda vatandaş iki seçenek arasında sıkışır:
- Ya kazancını döviz cinsinden korumaya çalışır,
- Ya da TL’ye güven kaybı nedeniyle yatırım yapmaktan çekinir.
Sonuçta ekonomide “bekleme kültürü” oluşur.
Herkes harcama ya da yatırım yapmak yerine bekler; bu da büyümeyi yavaşlatır.
Dolarizasyonun Azaltılması İçin Ne Yapılmalı?
Uzmanlara göre dolarizasyonu azaltmak için sadece para politikası değil, güven politikası da gerekir.
Türkiye’de bunu başarmanın yolu şu adımlardan geçer:
- Fiyat istikrarının sağlanması
- Enflasyonun kalıcı biçimde düşürülmesi gerekir.
- Faizlerin reel pozitif olması
- Yani enflasyonun üzerinde getiri sağlayan TL mevduat.
- Kamu mali disiplininin korunması
- Devletin borçlanma politikası, vatandaşın güvenini doğrudan etkiler.
- Yatırım ortamının güçlendirilmesi
- Döviz yerine üretim ve ihracata dayalı yatırımların teşvik edilmesi.
- Psikolojik güvenin yeniden kazanılması
- TL’nin uzun vadede istikrarlı bir para birimi olduğuna halkın inanması gerekir.
Dolarizasyon Bir Sonuçtur, Sebep Değil
Dolarizasyonu yalnızca “döviz tercihi” olarak görmek eksik olur. Aslında bu durum, güven eksikliğinin ekonomik yansımasıdır. Türkiye ekonomisi, fiyat istikrarı ve öngörülebilirlik sağlandığında dolarizasyondan kurtulabilir. Vatandaşın dövize yönelmesinin temel nedeni “korunma içgüdüsüdür.” Ancak sürdürülebilir bir refah için, yerli para birimine güvenin yeniden tesis edilmesi şarttır. Unutulmamalıdır ki güçlü ekonomi, sadece güçlü para politikasıyla değil; vatandaşın kendi parasına olan inancıyla mümkündür.
